هنر و علم درخشندگی
تخصص رولکس: جلاکاری
جلاکاری یکی از مؤثرترین مراحل ساخت ساعت رولکس است که براقی، درخشش و جلای نهایی و بی‌نظیری را به سطوح فلزی می‌بخشد.
با وجود پیدایش فناوری‌های خودکار، این فرآیند همچنان یک هنر بسیار ظریف دستی است که با دقت حساب‌شده، مراحل برنامه‌ریزی‌شده و حرکات معنادار شبیه حرکات هنر نمایش، ظاهر نهایی بی‌عیب‌ونقصی به ساعت می‌دهد.
تمرکز در بالاترین سطح قرار دارد. چشم‌ها متمرکز هستند. وضعیت بدن او مشخص است و قاب میانی محکم در دستش قرار دارد. از آنجا که قاب اویستر روی چرخ چرخانِ سنباده‌کاری قرار داده می‌شود، ثبات و قدرت دست امری ضروری است. با لغزیدن و جابجایی قاب در وضعیت‌های مختلف، حرکات به صورت کوتاه، تیز، دقیق و در عین حال ظریف پیاده می‌شوند. ظرف چند ثانیه و انگار در یک چشم به هم زدن، سطوح مات جلای صیقلی و یکنواختی پیدا می‌کنند و بدین ترتیب یکی از مراحل پایانی جلاکاری نهایی برای دست‌یابی به درخشش باکیفیت انجام می‌شود. هنرمندی جلادهنده‌ها شبیه رقص باله و هماهنگی دقیق دست‌ها و بالاتنه است؛ ترکیب طراحی‌شده، دقیق و سه‌بُعدی از حساسیت، قدرت و حرکت.
و این می‌تواند تماشایی باشد. در برخی موارد، ۲۰ تا ۳۰ قاب میانی روی یک نگهدارندۀ چوبی و محکم زنجیر می‌شود و جلادهنده می‌تواند همۀ آن‌ها را یک‌باره صیقل دهد. این تکنیک مستلزم قدرت بیشتری است، اما عناصر اصلی جلادهی همگی با بالاترین استاندارد خود پیاده می‌شوند: آماده‌سازی، بررسی، اعمال فشار، سرعت اجرا و روغن‌کاری.
سال‌ها تخصص
سال‌ها طول می‌کشد تا جلاکار – که امروزه با عنوان تمام‌کننده یا خاتمه‌دهنده – شناخته می‌شود به این سطح از تسلط و اطمینان‌پذیری برسد. سه سال کارآموزی برای یادگیری حرفه، اصول، ابزارها، مواد، فرآیندها و تکنیک‌های تعریف‌شده که در رولکس اجرا می‌شوند و نیز کسب توانایی پیاده‌سازی آن‌ها. سپس حدود پنج سال کار برای کسب تخصص در جنبه‌های مختلف جلاکاری و افزایش سرعت کار، یکپارچگی و نیز اعتمادبه‌نفس راسخ که پشتوانۀ هر هنر فردی است. در این حین، برخی جلاکارها به‌شدت شیفتۀ هنرشان می‌شوند و تأکید می‌کنند که این حس برای موفقیت در کار ضروری است.
کارشناس واحد با بهره‌گیری از تجربۀ ۲۷ ساله‌اش نگاه تحسین‌برانگیزی به هر جلاکار مشغول کار می‌اندازد؛ از تازه‌واردترین کارآموز تا آن‌هایی که مانند خودش قدیمی هستند. او می‌گوید: «زبردستی و حس داشتن به مواد چیزی نیست که بتوان در مدرسه یا محل کار آموزش داد. این‌ها مهارت‌هایی است که هر کسی به روش و سرعت خودش آن را به دست می‌آورد. من هنوز در حال یادگیری هستم».
مهارت ضروری
فشار یا زمان بیش از حد – گاهی حتی چند ثانیه بیشتر – باعث خراب شدن شکل قاب می‌شود، چون چرخ‌های جلاکاری و خمیرهای ساینده مقدار بیش از حدی از فلز را تراش می‌دهند. اگر تماس بیش از حد نرم باشد، خراش‌ها، شیارها و حفره‌های ظریف ممکن است موجب آسیب به سطح شود که البته احتمالاً به چشم بیشتر افراد قابل مشاهده نیست، اما به نگاه و نوک انگشتان یک جلاکار ماهر به‌آسانی قابل تشخیص است. هر قطعه، شکل و سطح مستلزم رویکرد منحصربه‌فردی است. و هر فلز مشخصات خاص خود را دارد؛ پس برای هر کدام تماس متفاوت اما با همان میزان حساسیت مورد نیاز است.
طلا لطیف‌تر و راحت‌تر براق می‌شود، اما قطعات از جنس طلای ۱۸ عیار اگر با دقت رویشان کار نشود، ممکن است به‌راحتی شکل خود را از دست بدهند؛ پلاتین قابل‌انعطاف است، اما در اثر فشار یا اصطکاک زیاد به‌راحتی تحت تأثیر قرار می‌گیرد یا دچار خوردگی می‌شود؛ و استیل مورد استفاده در رولکس یعنی اویستراستیل به سرسختی زبانزد است و دست‌یابی به درخشش یکپارچه روی این فلز نیازمند قدرت و زمان بیشتری است. یک تا سه ماه زمان مورد نیاز است تا جلاکار خود را با هر فلز جدید وفق دهد. امروزه برخی افراد حتی به استیل سرسخت صیقلی‌شده بیش از طلای زرد و گرانبهای ۱۸ عیار علاقه دارند.
آشنایی با اسرار جلاکاری
ظرف بیست و پنج سال گذشته، کار جلاکاری ساعت تغییرات شگرفتی کرده است. جلاکاری قبلاً تا حد زیادی مبتنی بر تجربۀ عملی بود و به دست باتجربه‌ترین افرادی انجام می‌شد که دانش و مهارت خود را به نسل‌های بعدی انتقال می‌دادند. این حرفه در طول سال‌ها و با یافتن مبنای فنی سخت‌گیرانه‌تر در رولکس، ماهیت واضح‌تری پیدا کرده است.
روش‌ها و معیارهای جلاکاری اکنون در مشخصات تولید هر ساعت و قطعه تعریف می‌شوند؛ از انواع ابزارهای ماشینی و مواد مورد استفاده گرفته تا تکنیک‌ها و بررسی‌های پایه مورد نیاز برای دست‌یابی به پرداخت‌کاری مشخص. مواد – چرخ‌های ساینده، کمربندهای سنباده، دیسک‌های نرم و خمیرهای جلاکاری – از قبل در آزمایشگاه‌ها مورد بررسی و آزمایش قرار می‌گیرند و با فلز یا پرداخت نهایی سطح تطبیق پیدا می‌کنند.
پیشرفت فنی با معرفی خودکارسازی برای تکمیل کار دست انسان همراه شد و فرآیند جلاکاری را به‌طور مؤثر به دو قسمت تقسیم کرد: آماده‌سازی سطح که عمدتاً توسط دستگاه‌های کنترل‌شده انجام می‌شود و سپس پرداخت‌کاری نهایی سطح که عمدتاً به طور دستی انجام می‌شود. اما هر دو مرحله شامل لایه‌های چندگانه و پیشرفته‌ای از جلاکاری هستند تا زمانی که میزان درخششی که از ظاهر صیقلی نهایی انتظار می‌رود حاصل شود. در اینجا هیچ چیزی جای دست و چشم انسان را نمی‌گیرد.
آماده‌سازی دستگاه
حین آماده‌سازی خودکارِ سطح قاب ماشین‌کاری‌شده و قطعات بند، جلاکاران ماهر همواره قطعات را به طور بصری بررسی می‌کنند. و بازوهای روباتیک داخل محفظه‌ها که با رایانه کنترل می‌شوند، حرکات دست انسان را شبیه‌سازی می‌کنند. ردیفی از تکه‌های بند از روی رَف برداشته می‌شود و به طور خودکار و تا هفت دقیقه روی چرخ سنباده در وضعیت‌های مختلفی قرار می‌گیرد تا شیارها، خراش‌ها و خوردگی‌ها از روی فلز خام ماشین‌کاری‌شده رفع شود. چند صدم میلی‌متر از سطح فلز برداشته می‌شود تا سطح نسبتاً مات و آماده برای پرداخت‌کاری فراهم شود. قطعات از جنس فولاد سخت، قبل از جلاکاری از یک فرآیند دو دقیقه‌ای خودکار نیز عبور می‌کنند که یکی از مزیت‌های آن اجتناب از کار تکراری و طاقت‌فرسای دستی است.
برای کاهش حرارت ناشی از اصطکاک که می‌تواند موجب آسیب به فلزات گرانبها شود، این عملیات‌های آماده‌سازی دستگاه معمولاً با کمک روغن تراشکاری انجام می‌شوند. چرخ‌های ساینده و کمربندهای ساینده جنس خشنی دارند و از مواد دانه‌دار اعم از سرامیک، کورندوم، کاربید سیلیسیوم، الماس و گاهی یاقوت ساخته می‌شوند.
آینه و صیقل‌کاری
اما پرداخت‌کاری سطح معمولاً با دست و روی سنباده‌های دارای صفحه‌های نرم انجام می‌شود. مرحله‌ای که اخیراً اضافه شده برس چرخان پلیمری است که بسیار به اسکاج آشپزخانه شباهت دارد و برای دست‌یابی به سطح صیقلی استفاده می‌شود. اما بسیاری از مواد طبیعی هستند – کنف بافته‌شده، پشم فشرده‌شدۀ مرینو، فلانل یا لایه‌های پنبه با تراکم‌های مختلف – و با خمیرهای سنباده و ساینده‌های ظریف تقویت شده‌اند. بقیۀ کار به مهارت و ظرافت هر جلاکار بستگی دارد.
درخشندگی قطعات صیقلی‌شده مستلزم کار یکنواخت و ظریف در آخرین مرحلۀ برق انداختن است تا تضمین شود که بیشتر از دو تا پنج میکرون ماده از روی قاب یا بند برداشته نمی‌شود.
سطح صیقلی نیازمند به‌کارگیری تکنیک‌های خاصی در هر دو مرحله است که معمولاً با برس‌کاری انجام می‌شود و متناظر با عمق و عرض اثر برس، بافت سطح را تغییر می‌دهد. مشخصۀ سطوح صیقلی در رولکس اثرهای کاملاً موازی، با فاصلۀ منظم و همگن برس است که از زیر میکروسکوپ قابل مشاهده‌اند. این سطح نوعی درخشندگی یکدست، گرم و صیقلی را برای چشم غیرمسلح فراهم می‌کند. ترکیب جلاکاری و صیقل‌کاری روی بند ساعت وابسته به مهارت محض و استفاده از نوار چسب برای حفاظت از سطوح نهایی‌شده است.
اما با جلاکاری می‌توان نه‌تنها روی روکاری سطوح، بلکه به خصوص در مورد بند ساعت‌ها، روی شکل نیز تأثیر گذاشت. پس از آماده‌سازی اولیۀ تکه‌ها، بندها سرهم‌بندی و جلاکاری می‌شوند تا با کناره‌هایشان یکدست شوند. این کار جلاکاران است که کناره‌های برآمدۀ هر تکۀ بیرونی را صاف کنند و آن‌ها را طوری جلا دهند که بند به بهترین شکل با قاب ساعت همسان شود و با انحنایی یکدست به آن وصل شود.
این‌ها جنبه‌های قابل مشاهدۀ فرآیند جلاکاری هستند. در رولکس، عشق به ساخت ساعت خوش‌ساخت به‌گونه‌ای است که حتی سطوحی مانند داخل قاب که برای دارندۀ ساعت قابل مشاهده نیست نیز با همان میزان دقت و وسواس جلاکاری می‌شوند.
